Türkiye Cumhuriyeti’nin modernleşme adımlarından biri olan Şapka Kanunu, 25 Kasım 1925’te kabul edilerek erkeklerin başlık kullanımını fes yerine şapka olarak düzenledi. Kanun, yalnızca giyim tarzını değil, toplumsal ve kültürel yaşamı da etkileyerek, özellikle Anadolu’da tartışmalara ve direnişlere yol açtı. Şapka Kanunu hakkında bilinen her şeyi sizler için derledik. Şapka Kanunu nedir? Şapka Kanunu neden yapıldı? Şapka Kanunu'nun amacı nedir?
ŞAPKA KANUNU'NUN AMACI
Şapka Kanunu, 25 Kasım 1925 tarihinde kabul edilen ve erkeklerin baş örtme uygulamalarını Batı normlarına uygun hâle getirmeyi amaçlayan kanunî düzenlemedir. Kanun, fes yerine şapkanın kullanılmasını zorunlu kılmıştır.
KABUL EDİLME GEREKÇESİ
Şapka Devrimi, toplumsal modernleşme sürecinin bir parçası olarak dinî simge haline gelmiş fesin yerine şapkanın kabul edilmesi amacıyla gerçekleştirilmiştir. Bazı çevreler fesin terk edilmesini dinin elden gittiği şeklinde yorumlayarak protestolara neden olmuştur.
MESLEKİ KIYAFETLERDE DEĞİŞİM
Kanun öncesinde Ankara’daki Cumhuriyet Birlikleri, jandarma ve deniz birlikleri “güneşlikli başlık”lar kullanmaya başlamış, çeşitli devlet daireleri ve okullarda yeni başlıklar ve kasketler giyilmiştir. İstanbul Galata Bekçileri de yeni başlıkları ilk kullananlar arasında yer almıştır.
KADINLARDA BAŞLIK DEĞİŞİMİ
21 Şubat 1925’te İstanbul Kızılay Özel Hemşire Okulu’nda hemşire öğrenciler, hemşire Esma Deniz’in öncülüğünde peçe yerine şapka takmaya başlamıştır.
HUKUKİ DÜZENLEMELER
25 Kasım 1925’te kabul edilen 671 No’lu “Şapka İktisası Hakkında Kanun” ile TBMM üyeleri ve memurların şapka giymesi zorunlu hâle getirilmiş, halkın fes kullanımı yasaklanmıştır. Kanun, 28 Kasım 1925’te Resmî Gazete’de yayımlanmıştır.
ATATÜRK'ÜN ŞAPKA NUTKU
Mustafa Kemal Paşa, 1925 yazında İnebolu ve Kastamonu gezisinde şapka giyerek değişikliği halka göstermiştir. 27 Ağustos 1925’te İnebolu’da yaptığı “Şapka Nutku”nda şapkanın kullanımını savunmuştur.
BAKANLAR KURULU'NUN ONAYI
1 Eylül 1925’te Ankara’ya dönen Mustafa Kemal Paşa’yı karşılayanların şapkalı olması üzerine, 2 Eylül 1925’te memurlara şapka giyme zorunluluğu getiren 2431 numaralı Bakanlar Kurulu kararnamesi çıkarılmıştır. Aynı gün, din adamı dışındaki kişilerin cübbe ve sarık giymesi yasaklanmıştır.
YASAYA DİRENİŞ
Kanun, Erzurum, Kayseri, Sivas, Rize ve Maraş gibi Anadolu illerinde protestolara yol açmış, bazı bölgelerde sıkıyönetim uygulanmıştır. Tutuklamalar ve idam cezalarıyla yasa karşıtlarına müdahale edilmiştir.
DEVRİMİN SANATA ETKİSİ
25 Kasım 1925’te ilan edilen Şapka Devrimi, çağdaş Türk resim sanatında da etkili olmuş, ressam Orhan Çelik tarafından tarihî olgu figüratif soyutlama biçiminde resimlere aktarılmıştır.
ŞAPKA KANUNU'NUN GÜNÜMÜZDE ÖNEMİ
Şapka Kanunu, 1982 Anayasası’nın 174. maddesine göre “inkılap kanunları” arasında yer almakta ve anayasaya aykırılığı iddia edilip iptal edilememektedir. Modern Türkiye’nin sembolik ve hukuki değişikliklerinden biri olarak kabul edilmektedir.
